Na pytanie jaki jest najbardziej popularny obraz maryjny w Polsce każdy odpowie bez wahania: Matka Boska Częstochowska. Jednak przegląd zabytkowych obrazów Matki Boskiej z terenów dawnej Rzeczypospolitej pozwala sądzić, że taka odpowiedź nie jest wcale oczywista.
Barokowych replik obrazu częstochowskiego nie ma zbyt wiele i jeżeli można mierzyć popularność wizerunku liczbą jego powtórzeń, kopii bądź reprodukcji, to jasnogórską ikonę znacząco wyprzedza obraz z Włoch: Matka Boska z Dzieciątkiem czczona w Rzymie, w bazylice Santa Maria Maggiore (Matki Boskiej Większej). Świątynia ta zwana jest popularnie bazyliką Matki Boskiej Śnieżnej, gdyż zgodnie z legendą miejsce jej wzniesienia zostało cudownie wskazane opadem śniegu w sierpniu, w 358 roku. Czczona w bazylice średniowieczna, italobizantyjska ikona Matki Boskiej z Dzieciątkiem także nazywana jest obrazem Matki Boskiej Śnieżnej. Inne jej określenie to Salus populi Romani, czyli „ocalenie ludu rzymskiego”. Nowożytna popularność tego wizerunku rozwijała się od roku 1569, kiedy to papież – dominikanin św. Pius V wydał generałowi jezuitów, św. Franciszkowi Borgiaszowi, zgodę na kopiowanie obrazu z przeznaczeniem dla różnych świątyń Towarzystwa Jezusowego. Kult tego wizerunku wzmógł się po zwycięstwie chrześcijańskiej koalicji nad Turcją w bitwie morskiej pod Lepanto w 1571 r. i po ustanowieniu przez Piusa V upamiętniającego je święta Matki Boskiej Zwycięskiej. Dzięki żywym kontaktom polskich jezuitów z Rzymem (św. Franciszek Borgiasz przyjął do nowicjatu św. Stanisława Kostkę) i być może dzięki pośrednictwu o. Piotra Skargi kopie „Borgiaszowe” trafiły też do Polski. Za najwcześniejszą uważa się obraz z kolegium jezuickiego w Jarosławiu, być może przysłany w r. 1576 przez następcę św. Franciszka († 1572), generała Antonio Possevino SI. Wkrótce też obraz rzymski stał się w Polsce jednym z najbardziej popularnych wizerunków Matki Boskiej z Dzieciątkiem, nie tylko zresztą w świątyniach jezuickich. Powtórzeniami tego typu ikonograficznego jest cały szereg polskich Madonn czczonych w wielu sławnych sanktuariach: Berdyczowie, Leżajsku, Łucku, Podkamieniu, Świętej Lipce, Lewiczynie…
Nowożytnych obrazów Matki Boskiej w typie Śnieżnej naliczono w Polsce kilkadziesiąt; większość pochodzi ze schyłku XVI i pierwszego trzydziestolecia XVII wieku. W Krakowie mamy ich kilka: np. u św. Wojciecha na Rynku, w katedrze w kaplicy bp. Maciejowskiego, w kaplicy różańcowej przy kościele dominikanów. Mimo tak dużej popularności tego typu w okresie nowożytnym, nie mieliśmy dotąd w zbiorach Muzeum barokowego obrazu przedstawiającego Matkę Boską Śnieżną. Dopiero w tym roku zakupiliśmy nieduży obraz, pochodzący być może z XVIII wieku, który został właśnie umieszczony w stałej ekspozycji „Sztuka dawnej Polski. XII-XVIII wiek” w Pałacu Biskupa Erazma Ciołka. Będzie tam przypominał o tym, trochę zapomnianym, aspekcie kultu maryjnego w dawnej Rzeczypospolitej i o jego rzymskich źródłach – napis poniżej postaci Marii i Jezusa: MARIA MAIOR (łac. Maria Większa) wskazuje na bazylikę Matki Boskiej Większej. Ale nie tylko: nabyty w roku 2016 eksponat będzie też, w pewien sposób, przypominał tę samą drogę z Rzymu do Krakowa, jaką odbyła tego lata inna, tym razem współczesna kopia Matki Boskiej Śnieżnej, by towarzyszyć młodym pielgrzymom z całego świata.
Dr Tomasz Zaucha – historyk sztuki, kierownik Działu Sztuki Dawnej w MNK, kurator kolekcji polskiej sztuki renesansowej i barokowej
