Na temat El Greca krążyły plotki już podczas jego rzymskiego pobytu przypadającego na początek lat 70. XVI stulecia, kiedy to młody artysta wszedł w konflikt z miejscowymi malarzami, ponoć proponując papieżowi… usunięcie już istniejących od pewnego czasu fresków Michała Anioła w Kaplicy Sykstyńskiej i zastąpienie ich własnym dziełem.
Nie przysporzyło mu to sympatii w rzymskim środowisku artystycznym – niedługo później (w 1575 roku) opuścił Wieczne Miasto, poszukując sławy i zleceń na dworze hiszpańskim.
Znanych jest kilka interesujących faktów z nie do końca zrekonstruowanego życiorysu hiszpańsko-greckiego mistrza. Artysta przybył do Toledo z osobą jawiącą się dość tajemniczo – malarzem o nazwisku Francisco Preboste, poznanym w Rzymie, który być może był jego przyjacielem i powiernikiem. Nazwisko tej intrygującej postaci pojawia przy okazji sporządzania kolejnych aktów notarialnych związanych z El Grekiem. Co interesujące – Preboste był także pełnomocnikiem w sporach finansowych jakie Domenicos Theotokopoulos dość często toczył ze swymi zleceniodawcami.
El Greco żył ze szlachetnie urodzoną Jeronimą de las Cuevas, której ponoć nigdy nie poślubił i z którą miał syna Manuela (urodzonego w 1578 roku), również malarza i następcę ojca. Mimo iż Manuel wspomagał ojca w jego pracowni, a po śmierci El Greca naśladował jego charakterystyczny styl malowania, bardziej pragnął uprawiać zawód architekta.
Jeden z najpiękniejszych portretów wykonanych przez „samotnika z Toledo”, najczęściej tytułowany „Dama w gronostajach” być może przedstawia właśnie Jeronimę de las Cuevas. Portret ten, prezentowany obecnie w Art Gallery and Museum w Glasgow, ma bardzo osobisty charakter.
Malarz rozpoczynający swoją działalność, zresztą krótkotrwałą, na dworze madryckim (na początku lat 80. XVI wieku), przedstawił królowi Filipowi II swoje monumentalne dzieło „Męczeństwo świętego Maurycego”, które zostało nieprzychylnie ocenione przez monarchę. Zdaniem Filipa II grecki artysta w niezbyt realistyczny i przekonywający sposób oddał scenę umęczenia świętego rycerza.
Jedno z arcydzieł El Greca, nazywane „Espolio” czyli Obnażenie z szat (z lat 1577-79, obecnie w katedrze w Toledo), przeznaczone do kościoła Santo Domingo el Antiquo, kapituła oceniła jako niepozbawione błędów z powodu pojawienia się w obrazie postaci prześladowców znacznie wyższych od postaci samego Jezusa Chrystusa. Ponadto, na obrazie ukazane zostały Trzy Marie, o których nie ma słowa w Ewangelii. W wyniku sporu, malarz miał zapłacić grzywnę w wysokości 317 dukatów, płaconą w ratach. Artysta podczas procesu odrzekł sędziom: „Wolę biedę od prostactwa”.
Według El Greca: zapytanego przez biografa hiszpańskich artystów Francisco Pacheco w 1611 roku, co tak naprawdę jest trudniejsze w sztuce – rysunek czy kolor, mistrz zdecydowanie uznał że to ostatnie, natomiast Michał Anioł był w jego oczach wielkim człowiekiem, ale niestety zupełnie nie umiał malować…
W 1881 roku, ze zbiorów madryckiego Museo del Prado, jego ówczesny dyrektor chciał usunąć zgromadzone tam „absurdalne karykatury”, jak wówczas określono dzieła El Greca.
Zebrał i skomentował: Filip Chmielewski – historyk sztuki, pracownik Działu Europejskiego Malarstwa i Rzeźby MNK.
Do 22 marca 2015 roku w Ośrodku Kultury Europejskiej EUROPEUM prezentowany jest jedyny w zbiorach polskich obraz El Greca „Ekstaza św. Franciszka”.
Ilustracja: domniemamy autoportret El Greca.
Obraz długo uznawany był za jego autoportret, jednak według różnych badaczy wiek portretowanego przeczy temu, by miał to być sam El Greco. Jeśli bowiem sądzić po datowaniu obrazu, artysta byłby młodszy, czyli w okresie, kiedy malował ten portret, nie mógłby uwiecznić samego siebie.
Ale pojawienie się intrygującego portretu, dodaje nieco atmosfery tajemniczości sprawie… Malarz sportretował siebie z całą pewnością w kilkunastu obrazach min. w ogromnej scenie pogrzebu hrabiego Orgaza (Toledo, Santo Tome) oraz na jednym ze swoich ostatnich obrazów – scenie pokłonu pasterzy z madryckiego Prado (ok. 1612-13). Jednak są to wizerunki fragmentaryczne.
